“На судниот ден ќе се мери

само тежината на пролеаните солзи”

Емил Сиоран

Од Алтамира до денес, сликарската уметност е во потрага по вистината. Често пати умее да биде повистинита од буквалната вистинитост; таа го осознава не само “религиозниот” сопствен предзнак, туку и оној што го исполнува и го дефинира секое човечко битие, а тоа е неговата Вера! Во потрага во што попрецизни знаци на оваа пред сè етичка човекова димензија, само оние “избрани Божји синови” ќе го дефинираат сликарскиот чин како Религиозно одживување на сè она што ја означува внатрешноста на Духот.

А таа, неисцрпна во сопствените содржини и значења, ќе го наложи мистичното искуство како основен предуслов да се ослика храмот на Верата. И “сè ќе се случува во срцето, ете што се истовремено мистиката и светоста” – вели Сиоран.

Сикстинската капела на Микеланџело Буонароти, сложениот и монументален циклус на Рембрант на теми и мотиви од библијата, платната на Ел Греко и Веласкез, на Муриљо и Моралес, сликите на Рубенс, Тицијан и Тинторето, се плод на нивните размисли за светоста на срцето човеково; па така разликата меѓу нивното мистично искуство и она на светителите что го сликаа е во структурата на внатрешната визија; а светителите, како што е запишано, ја остваруваат таа визија. Сликарот е мистик, но не и светител. Сликарската мистика на мигови и не е можеби племенита, но без неа не ќе можеме да ја видиме и почувствуваме светоста на создадената слика.

Оној близок, но истовремено далечен меѓу-простор во “создавањето Адамово” кај Микеланџело во Сикстина, меѓу испружените раце на човекот што оживува и богот што го чини тоа, јасно ги отсликува последиците на мистичниот сликарски кодекс. А тие пред сè се етички. Во Рембрантовото жртвување на Исака, насликано 1635 година, кое се наоѓа во Ермитаж, полукружната линија на композицијата, онаа што го поврзува Ангелот, Аврама и Осака, е всушност етичка основа на мајсторовото мистично искуство. Еден голем источен мислител запишал: “Мистикот е човек што зборува за Твојата тајна, додека Ти молчиш”.

Така, мистиката и етиката, допирајќи ги значењата на светоста во сликарската уметност, се пренесени во вонвременската човекова димензија. Тие ја раѓаат онаа светлина видлива за обичното човеково око, што вознемирува, но и плени со својата убавина. Вознемирува зашто постојано ја преиспитува верата човекова; плени со убавина зашто постојано го подвлекува значењето на слободниот човеков избор: за Ангелот во себе или со демонот заедно. Тоа е апсолутно еднодимензионална страст. “Небото е единствено ограничување во делириумот на срцето”, вели Сиоран. И, тогаш е сосема јасен епилептичниот напад на Ф. М. Достоевски, според записите на Ана Грегориевна, пред Мртвиот Христос на Холбајн во Базелскиот музеј. “Господи, од оваа слика човек може и верата да ја загуби”, извикал славниот писател. (А, губењето на верата го условува појавувањето на Хаосот како единствена можна иднина).

Во религиозната слика интроспекцијата е единствен процес на сликарското спознавање. Окото може да зголеми; но во Духот и творецот сè е Големо!

Сликајќи го својот познат “Есполио”, Ел Греко како да пророкува: “Господе, без тебе сум сам, а со тебе уште поосамен!” Страдањето човеково е единствен “правен” документ на неговото раѓање, опстојување и умирање. Кај вистинскиот сликар тој документ е основа на неговото творештво кое не ќе може да се замисли без драматична агонија на верата.

И затоа, зелените чемпреси на Ван Гог се истовремено и дрвја, но и божествени битија што го милуваат небото. Звездите, сонцето и месечината, кај овој сликар, во својата ангелска страст се чиста музика…

Кога само еден зрак на светлина од сликите на Ел Греко би се разлеал над Пеколот, тој би се преобразил во вечен живот.

Мајсторите што посегнале по значењето на верата во своите сликарски остварувања, меѓу другото, овозможија Исусовото срце да чука 200 години.

Христијанско-религиозниот филозофски систем во својата нежност, но и во свооето насилие, тежи кон совршенство! Впрочем, тоа е целта и на останатите религиозни системи. Од 18 век се “разговара” за човековото совршенство; па, и пред тоа. Нашиот век совршенството човеково го разбира само како одамна изветвена цел. Се чини дека за нашиот век, нема поголема срамота од тоа, сликарот да тежи кон совршенството. Војни, прогони и уништувања, го чинат “совршенството” човеково на мигот што го живееме. Создавајќи така, трагедија од сопствената судбина и постојано убивајќи го сонот на Рајот, денешниот човек се одрече од знаењата и умеењата кои водат кон совршенство. Сега, во овој миг, најсовременото оружје ја има својата возвишена цел: на судниот ден да се измери само тежината на пролеаните солзи!

Кога се будиме со чувството за смртта, каква треба да биде живата религиозна слика?

Умираме, живееме и страдаме; човековата еволуција како да тргнала во обратна насока.

И, затоа воведувајќи ја веронауката како дел од нашите овоземни современи умирања и егзодуси, всушност ништо не ни дава за право да не отпочнеме и нова Библија за сиромашните. Со слики полни со вера и совршенство. Во неа споменатите мајстори, и нивната вера, само уште еднаш ќе нè потсетат дека човекот е најголем кога создава, а не кога руши. Не можеме без допир низ разумот со земјата што нè храни; но исто така не ќе можеме без Небото над нас што единствено нè продолжува.

ВГ

Текстот прв пат е објавен во книгата “Дијалози со Владимир Георгиевски”, Надица Смилевска, Дијалог, 2006